પશુપાલન વિભાગ

કચ્છમાં પશુધન સંવર્ધન એ કૃષિ સંબંધી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ પ્રવૃત્તિ છે. પરંપરાગત રીતે કચ્છ એ પશુધન સંબંધિત પ્રવૃત્તિઓ માટે જાણીતું છે અને ગ્રામીણ લોક તેના પર ખૂબ નિર્ભર છે. કૃષિ પછી કચ્છમાં પશુપાલન બીજી સૌથી મોટી રોજગારી પૂરી પાડતી પ્રવૃત્તિ છે. પશુપાલન વિકાસ જિલ્લાના ગ્રામીણ અર્થતંત્રના વિકાસ પર સીધી અસર કરે કરે છે. પશુપાલન કચ્છમાં ઘણી ભરવાળ અને બીજી જાતિઓ માટે આવકનો મુખ્ય સ્રોત છે. કચ્છના તમામ તાલુકાઓમાં સમુદાયો દ્વારા ખેતી ઉપરાંત ગાયો અને ભેંસોના દુધ દ્વારા વધારાની આવક મેળવવાના સ્ત્રોત તરીકે ઉછેરવામાં આવે છે. ઘેટાં, બકરા માંસ માટે, ઊંટ, ઘોડો અને ગધેડો મુખ્યત્વે કચ્છ માં ભાર વહન કરવા માટે વિચરતી જાતિઓ દ્વારા ઉછેરવામાં આવે છે. ‘બન્ની’ ભેંસ, ‘કાંકરેજ’ ગાય અને બળદ, ‘૫નવાડી’ ઘેટાં અને ‘કચ્છ’ બકરી કચ્છ મહત્વપૂર્ણ જાતિઓમ સમાવીષ્ટ છે. વિવિધ પ્રાણી ઉત્પાદનો માટે માંગ વધારો, સરળ ઍક્સેસ સાથે માર્કેટિંગ, વિસ્તરીત બજારમાં માળખાકીય ટેકો આપવાની સેવાઓ, વિશાળ નેટવર્ક સાથે જિલ્લામાં આ સંલગ્ન ક્ષેત્રને આવક વધુ મજબૂત કરવા માટે તકો પુરી પાડવામાં આવે છે.

પશુધન ગણતરી ૨૦૧૨ મુજબ, જિલ્લામાં ૫શુધનના આંકડાઓ – ગાય વિવિધ જાતિઓ – ૫૮૩૪૨૦, ભેસ – ૩૭૫૪૦૯, ઘેટાં – ૫૧૫૯૧૨, બકરા – ૪૦૧૨૯૬, ઉંટ – ૭૯૬૭, અન્ય ૧૨૪૮૭, કુલ – ૧૮૯૬૪૯૧ છે.

તેની પ્રવૃત્તિઓ

પશુ સારવાર

જીલ્લા પંચાયતની આ શાખા, બીમાર પ્રાણીઓને પશુ હોસ્પિટલોમાં મોકલવા, પીડિત પ્રાણીઓની સારવાર રૂબરૂ મુલાકાતમાં અથવા ખાનગી ટેલોફોન દ્વારા કરીને અને પ્રાણીઓની વિવિધ બિમારીઓની સારવાર માટે કાર્ય કરે છે. તે વિવિધ ખાનગી પ્રોજેક્ટ્સને લગતી માહિતી અને માર્ગદર્શિકા પણ પૂરી પાડે છે

રોગ રોકવા અને રસીકરણ કરવા

આ જીલ્લામાં મોટા પ્રમાણમાં ગેલ સુંડહો, ખર્વા મોવાસા, કાળો ક્વાર્ટર, ઘેટાંના શિયાળ, રેબી વગેરે જેવા રોગો જોવા મળે છે. રસીકરણ અભિયાન દ્વારા આ રોગો સામે રોગ નિવારણ રસી આપવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત જ્યારે કોઈ ચોક્કસ બિમારી અથવા રોગચાળો ફેલાયેલી હોય છે, ત્યારે તેનું નિયંત્રિણ શાખા દ્વારા નિયંત્રિત કરવામાં આવે છે. સારવાર પ્રદાન કરવામાં આવે છે અને પ્રયોગશાળાઓને પરીક્ષા માટે નમૂના મોકલીને સંશોધન કાર્ય હાથ ધરવામાં આવે છે. આ રોગ સામે નક્કર ઉકેલ શોધવા માટે પગલાં લેવામાં આવે છે.

ઇમ્યુનાઝેશન

ગામ આવેલા રખડત-ભટકતા પશુધનનું ઇમ્યુનાઝેશન કરી, અશુદ્ધિઓવાળા પ્રાણીઓના પ્રજનનને મર્યાદિત કરવા માટેની કામગીરી કરવામાં આવે છે.

પશુ વિકાસ / કૃત્રિમ બીજદાન

દૂધાળા ૫શુંઓ ના ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળા શુક્રાણુઓ મેળવી કૃત્રિમ ગર્ભાધાનના કાર્યને દ્વારા જિલ્લાના કુલ ૧૮ કેન્દ્રમાં જર્સી ગાયની જાતિઓમા , એચ.એફ. બળદના ૫૦% શુક્રાણુઓને વધુ દૂધ મેળવવા કૃત્રિમ બીજદાન કરી પ્રજાતીઓ ઉછેરવામાં આવે છે.

સંકલ્પ ૫ત્ર યોજના

સંકલ્પ ૫ત્ર યોજના હેઠળ પ્રાણી પ્રજનન વધારવા માટે પશુ પ્રજનન વિકાસ શિબિરનું આયોજન કરવામાં આવે છે, જેથી પશુપાલકો આ પ્રોજેક્ટ્સમાંથી લાભ મેળવવા માટે અને પ્રાણીઓની સંભાળ રાખવામાં સક્ષમ બને તે માટે પ્રાણી પ્રજાતિઓને તાલીમ આપવામાં આવે. ૫શુ સારવાર કેન્દ્ર દ્વારા ૫શુપાલકોની આર્થિક સ્થિતિનો વિકાસ વધારવાના પ્રયાસ કરે છે.
ભુજ ખાતે પશુ સંવર્ધન કેન્દ્રનું સંચાલન અને કંક્રેજ ભેશ બ્રીડિંગ ફાર્મ, બન્ની નું સંચાલન

કચ્છમાં પશુપાલન સેવાઓ

સરનામું

નાયબ નિયામક પશુપાલન

જિલ્લા પંચાયત, ભૂજ (કચ્છ) ૩૭૦૦૦૧

ફોન – ૦૨૮૩૨-૨૨૧૬૫૦

ફેક્સ ૦૨૮૩૨-૨૫૦૩૫૫

ઇમેઇલ – dahokutch[at]gmail[dot]com